کاپیتولاسیون

 در روز سه شنبه 21 مهر 1343لایحه قضاوت کنسولی مشهور به لایحه کاپیتولاسیون با وجود مخالفت تعداد زیادی از وکلای مردم در جلسه ی نمایندگان مجلس شورای ملی به تصویب اکثریت نمایندگان رسید. واژه کاپیتولاسیون به معنی اعقاد عهد نامه در قرار داد و مفهوم عام حقوقی آن عبارت است از : پیمان هایی که حقوق قضاوت کنسولی و حقوق برون مرزی را به کشور دیگری در قلمرو حاکمیت ملی کشور میزبان اعطا می کند. مقررات کاپیتولاسیون از دوران صفویه به صورت نانوشته بین تجار و اتباع اروپایی مورد استفاده قرار می گرفت. اما به صورت قانون و نوشته از دوران قاجار و در پی جنگ های ایران و روس به اجرا در آمد . در این صورت اگر تبعه هر کشوری در کشور دیگر مرتکب جرم یا جنایتی می شد آن کشور حق دستگیری و مجازات وی را نداشت و باید به کشور خود فرستاده می شد تا طبق قوانین آن محاکمه و مجازات شود.

و این بندی از قرار داد بود که به ضرر ایران نوشته شد.حق کاپیتولاسیون در ایران در سال هزار و دویست و سه هجری شمسی در زمان فتحعلی شاه قاجار بود که به روس ها داده شده بود.این حق کم کم از انحصار دولت روسیه خارج شد و بسیاری از دولت های دیگر نیز از جمله انگلیس،اسپانیا و فرانسه،آمریکا و آلمان،ایتالیا و چند کشور دیگر از جمله دولت عثمانی بعد ها از ایران حق کاپیتولاسیون تعدادی از کشور های دیگر نیز لغو شد. اما کشور های غربی همچنان به این امتیاز پایبند بودند.سر انجام مجلس شورای ملی در سال هزار و سیصد و شش هجری شمسی،لغو کاپیتولاسیون را اعلام کرد و به همه دولت هایی که از این حق استفاده می کردند یک سال فرصت داد که در قرار داد های خود و تجدید نظر و این امتیاز را لغو کند؛اما از جانب کشور های غربی اقدامی صورت نگرفت بلکه در مقابل لایحه مصونیت مستشاران و تبعه آمریکا در ایران در چهار آبان هزارو سیصد و چهل و سه ،امام خمینی (ره)در سخنرانی کوبنده ای موضع نهضت را در برابر استکبار غرب و شرق روشن ساخت. فرازهایی از این اعلامیه به شرح زیر است :(آیا ملت ایران میداند که مجلس به پیشنهاد دولت سند بردگی ملت ایران را امضا کرده؟حیثیت دادگاه های ایران راپایمال کرد…که این سخنرانی باعث شد که در سیزده آبان امام را از قم دستگیر و به ترکیه تبعید کردند .سرانجام با پیروزی انقلاب به پیشنهاد هیئت وزیران وتصویب شورای انقلاب درتاریخ بیست و سه اردیبهشت هزارو سیصد و پنجاه و هشت حق کاپیتولاسیون برای همیشه لغو گردید .

حسن زاده